रास्कोटको रात (२०८२/०४/१८)

साँझको सुरम्य आकाशमा उदीयमान ताराहरू टल्किँदै थिए, जब हामी करिब साढे आठ बजेतिर रास्कोटमा प्रवेश गर्यौं। यात्राको थकाइले शरीर केही शिथिल बने पनि मन भने अपूर्व उमङ्गले प्रफुल्लित थियो। जस्तै लाग्यो— कुनै गन्तव्यतर्फ बढ्दै गरेको हाम्रो समूहलाई रास्कोटले आफ्ना ऐतिहासिक भित्ताभित्र ओत दिँदै आत्मीय स्वागत गरेको हो।

होटलमा बसेर सामान्य तर स्वादिलो खाना खाँदै गर्दा, यात्राको अर्को पाटोबारे छलफल सुरु भयो। सबैको जिज्ञासा एउटै थियो— “कुन बाटो समाउने त? माथिल्लो कि मुम्राको ठाडो?” विचार–विमर्श लामो भएन, किनभने सबैको मन एकै दिशामा ढल्कियो— “माथिल्लो बाटो सजिलो छ, त्यहीँ समाउँ।”

सङ्गै यात्रा गर्ने पुजारिको टोली पनि यही बाटो हुँदै जान लागेको खबर सुन्दा हामीले झन् आत्मीयता महसुस गर्यौं। “हामी पनि उनीहरूसँगै हिँडौं न त,” कसैले भन्यो, र हामी सबैले मनमनै सहमति जनायौं।

त्यसपछि होटलको बरन्डामा बस्दै, रातको शीतलतामध्ये हामी गफगाफमा रम्यौं। वरिपरि फैलिएको रास्कोट उज्यालो बिजुली बत्तीको झिलिमिलीले सजिएको थियो। पहाडी भूगोलमा रहेको यो सहर, त्यही उज्यालोका कारण कुनै मध्यम तराई नगरीभन्दा कम आकर्षक देखिँदैनथ्यो। शहरको अनुहारमा आधुनिकताको चमक मिसिएको थियो।

रास्कोट, साँच्चिकै, केवल भौगोलिक रूपमा मात्र होइन, ऐतिहासिक र सांस्कृतिक दृष्टिले पनि धनी छ। साँघुरो भूभागमा बाक्लो बस्ती, जीवन्त इतिहास बोकेको समाज, अनि परम्परा र आधुनिकताको सुन्दर संगम— यही हो रास्कोट। यहाँका बासिन्दाले प्रायः गर्वसहित भन्छन्— “रास्कोटले अन्न मात्र होइन, नेता पनि उत्पादन गर्छ।” अनि त्यो कथनलाई जीवन्तता दिन यहाँबाट जन्मिएका विभिन्न राजनीतिक दलका अगुवा नेताहरूको उदाहरण पर्याप्त छ।

रात अबेरसम्म गफिँदै हामी निदायौं— निद्राभित्र पनि यात्रा र लक्ष्यको मीठो कल्पनाले सपना सजाउँदै।

साउन १९ गते बिहान – यात्रा प्रारम्भ

सूर्योदयको कोमल किरणले पहाड छोप्दै गर्दा हामी बिहान सात बजेतिर उठ्यौं। तयारी सकेर, बिदाइका स्वरहरूमा यात्रा थालनी गरियो।

हामीलाई विजयपुरसम्म पु¥याउने जिम्मा चालक आकाश शाहीले लिएका थिए। उनको मुटु भने हाम्रो यात्रासँगै बाँधिएको देखिन्थ्यो। उनले खुलेर भने— “म पनि तपाईँहरूकै संगतमा जान पाए कस्तो हुन्थ्यो होला!” तर दायित्वका कारण फर्किनुपर्ने बाध्यता थियो। गाडीबाट ओर्लिँदा उनले हात हल्लाउँदै शुभकामना दिए— “शुभयात्रा होस्।” हामी भने मनमनै सोच्छौं— “यदि उनी पनि सँगै हिँडेको भए यात्रा अझै रमाइलो हुन्थ्यो होला।”

गाडी विजयपुर छोडेर सिप्खानाको माथिल्लो छेउ हुँदै धातेकाडा पुग्दा, हामीले त्यहाँको सानो पसलमा कालो चिया र बिस्कुटसँग सास फेर्ने क्षण लियौं। त्यो सामान्य खाजा पनि आगामी यात्राका लागि ऊर्जा जस्तै लाग्यो।

कुलोको बाटो – उकालोको कठिनाई

हामीलाई बाटो देखाउने जिम्मा मिनराज शाही— एक स्थानीय युवा इन्जिनियर—ले लिएका थिए। उनले निर्देश दिए—
“धातेकाडाबाट उकालो समाउनुस्, त्यसपछि दुवाडी कुलो पुग्नुहुन्छ। कुलो समातेर गयो भने छेत्तडी पुगिन्छ।”

हामीले लठ्ठी टेकेर उकालो समात्यौं। ठाडो पगडन्डीले श्वास फुलाइदियो, तर मनोबल भने अडिग थियो। यात्राको सुरुवातमै थकाइको स्वाद चाख्नुपरे पनि त्यो थकाइमा रोमाञ्च मिसिएको थियो।

कुनै बेला बाटो अलिक अलमलमा पर्यो। त्यही बेला भेटिएका एक आमा–बुबाले मायालु स्वरमा बाटो देखाइदिए— “यही बाटो हो, तर अलिकति उताबाट जान सजिलो हुन्छ।” यात्रामा यस्तै आकस्मिक भेटहरूले अनायासै आत्मीयता जन्माउँछन्।

बस्तीको आँगन छुनासाथ घरमालिनी दिदीले हामीलाई स्याउ दिएर विदा गरिन्। त्यो सानो फलमा पनि असाधारण मिठास थियो— मुस्कान र सद्भाव मिसिएको उपहार। हामीले कृतज्ञता प्रकट गर्दै ती स्याउ टोक्दै अघि बढ्यौं।

कुलोको खोजी र भेट

पसिना टप्काउँदै उकालो समाउँदै गर्दा कुलो भेटिँदैनथ्यो। वरिपरि गोठ र बारी मात्र, बाटो अलिक गुम्सिएको। तर एक्कासि गुई–गुई गर्ने आवाज कानमा पर्‍यो— त्यो संकेत थियो, कुलो नजिकै छ भन्ने।

त्यसैबेला साथी मदनलाई भाउजुको फोन आयो—
“म कुलामा छु, तपाईंहरू कहाँ हुनुहुन्छ?”
यो समाचार सुन्दा हामी सबै राहत अनुभव गर्यौं। केही माथि पुग्दा उनी भेटिइन् र हाम्रो टोली ९ जनामा विस्तार भयो।

कुलामा बस्दै खाजा खाइयो। त्यहीँ पुजारिको टोली र मिनराज पनि भेटिए। हाँसो, फोटो, भिडियो— थकाइ बिर्साउने रमाइला क्षणहरू त्यही कुलामा जन्मिए।

छेत्तडीको बाटो – नयाँ साथीहरूको संयोग

 

करिब ११ बजेतिर हामी पुजारिको समूहसँगै अघि बढ्यौं। करिब दुई घण्टाको यात्रापछि छेत्तडी पुग्दा, प्रकृतिले अर्को मनमोहक दृश्य प्रस्तुत गर्‍यो— तीनवटा कुलोबाट अविरल बगिरहेको पानी। यही कुलोबाट मुम्रा, सिप्खाना, क्युरि गाउँसम्म सिँचाइ हुने रहेछ।

यहाँ हामीसँग डम्मर माझी र भीम माझी पनि जोडिए। यसरी टोली ११ जनामा पुग्यो। अब भारि पनि समान, जिम्मेवारी पनि बाँडियो— विरेन्द्र भाइको काँध हलुका भयो।

छेत्तडीमा हामीले रमाइलो ठट्टा पनि गर्यौं— “राजनीतिक नेताले यो बाटो अलिक परिमार्जन गरी सजिलो बनाइदिएको भए यात्रा झन् सुगम हुन्थ्यो होला।”

मालुवा हुँदै खर्क – थकाइ र तृप्ति

थकाइले शरीर थिचे पनि समूहमा उत्साह अटुट थियो। कोही गीत गाउँथे, कोही रमाइलो कुरा सुनाउँथे। त्यसैमा यात्राको कठिनाइ हलुका भइहाल्थ्यो।

मालुवा पुग्दा भने धेरैलाई विश्रामको आवश्यकता थियो। यहीँ बास बसौँ भन्ने प्रस्ताव पनि आयो। तर मिनराजले आग्रह गरे—
“अलिक माथि खर्क पुगौँ, त्यहाँ दूध-दही, खीर खान पाइन्छ, आगो ताप्न पाइन्छ। भोलिको बाटो पनि छोटो हुन्छ।”

अन्ततः सबैले सहमति जनाउँदै यात्रा अघि बढायौं। सिमसिमे वर्षाले बाटो झन् चुनौतीपूर्ण बनाएको थियो, तर साँझ करिब साढे सात बजे हामी खर्कमा पुग्यौं।

त्यहाँ गोठालाहरूको बसाइ, गाईभैंसी र भेडाको उपस्थितिले स्थानलाई जीवन्त बनाएको थियो। सानो खर्कमा भीड भए पनि आगो बालियो, दूध बाँडियो। त्यो तातो दूध थकाइ हटाउने अमृत सरह लाग्यो— शरीरलाई मात्र होइन, आत्मालाई पनि तृप्ति दिने।

रात पर्नासाथ, १० जनाका लागि बनेको सानो गोठमा करिब २० जना कोचिएर सुत्यौं। खुट्टामाथि खुट्टा, काँधसँग काँध टाँसिएको त्यो अवस्था— यात्राको अर्को अनौठो, तर स्मरणीय अनुभव बन्यो।

 

मालुवा खर्कको बिहान (२०८२/०४/२०)

२०८२ साल साउन २० गते। बिहानैको चिसो हावासँगै कुहिरोले लुकाछिपी खेलिरहेको थियो। रातभरको निन्द्राले शरीर ताजै भए पनि झोलाको भार काँधमा हाल्दा क्षणभरमा थकाइको आभास आयो। तर मन भने एकदमै उमङ्गले भरिएको थियो। वडिमालिका माईसम्म पुग्ने लक्ष्यलाई आत्मामा बोकेर हामी सबैले मालुवा खर्कबाट पाइला अघि बढायौँ।

वडिमालिका माईको उचाइ ४२२० मिटर। यो कुनै सामान्य उचाइ थिएन। त्यो उचाइसम्म पुग्नका लागि उकालो–ओरालो, भिरालो–पाटन, कुहिरो–पानी सबैसँग जुध्नुपर्ने थियो।

बिहानैबाट उकालो चढ्न सुरु गर्दा लाग्यो—“जीवन पनि त यस्तै हो, हरेक पाइला उकालो जस्तै, जहाँ निरन्तर साहस र धैर्य चाहिन्छ।”

पाटनको हरियाली र सिर्जाको सम्झना

थोरै उकालो पार गरेपछि अचानक हरियो पाटनले हाम्रो स्वागत गर्‍यो। त्यो दृश्य शब्दमा उतार्न गाह्रो छ। वरिपरि रूख–विरुवा थिएनन्, तर चौरमा फैलिएको हरियो ओछ्यानले स्वर्गीय अनुभूति दिन्थ्यो। चरनका लागि स्वर्ग झैँ लाग्ने ती पाटनहरूमा उभिँदा शरीरको थकाइ हराएर आत्मा हलुका हुन्थ्यो।

कहिले कुहिरोले घेरिदिन्थ्यो, कहिले आकाश खुलेर टाढासम्म देखिन्थ्यो। पानी भने निरन्तर छेउमै। त्यसैले हाम्रो रेनकोट नै यात्राको ढाल थियो।

यही पाटनमा उभिँदा सिर्जा सर्जुको सम्झना आयो। उनले खर्क–पाटन खोज्दै, अन्वेषण गर्दै युट्युबमा राखेका भिडियोहरू धेरैले देखेका छन्। अहिले हामीले हिँडिरहेका पाटन पनि त्यस्तै अनुपम लाग्थे। उनका कारण धेरै पाटनमा आन्तरिक पर्यटकहरूको चहलपहल सुरु भएको छ। त्यही सम्झँदा मनमा खुसी छायो र अनायासै लाग्यो—“साँचै, सिर्जालाई एक पटक सलाम गर्नैपर्छ।”

धजावान्नाको धजा चढाउने बेला

पाटनहरू पार गर्दै, हामी धजावान्ना पुग्यौँ। धजावान्ना वडिमालिकाको यात्रामा विशेष स्थान हो। यहाँबाट वडिमालिकाको दर्शन प्रारम्भ हुने मान्यता छ। त्यसैले हामी सबैले आ-आफ्ना मनका कामना गरेर धजा चढायौँ।

धजा चढाउँदा मनमा अनौठो शान्ति आयो। लाग्यो—“यो केवल रङ्गीन कपडाको धजा होइन, यो त हाम्रो श्रद्धा, विश्वास र सपनाहरूको चिह्न हो।”

त्यसपछि हामीले थकाइ मार्यौँ, फोटो खिच्यौँ, झोलामा भएका खानेकुरा बाँड्यौँ। यात्रा लामो थियो, त्यसैले भार हल्का बनाउन साटासाट आवश्यक थियो। रोटी, चिउरा, दालमोठ—सबै मिलाएर समूहकै रमाइलो बनायौँ।

खुटखुटे उकालो – संघर्ष र जयघोष

धजावान्नाबाट अघि बढ्दा बाटो झन् कठिन बन्दै गयो। पाटनकुडा हुँदै, हल्लु र भिट्टी धारागिरि पाटन हुँदै हामी खुटखुटे उकालो लाग्यौँ।

त्यो उकालो साँच्चै परिक्षाजस्तै थियो। पानी अझै झरिरहेको, बाटो चिप्लो, भिरालो—अनि हामी भारी झोलासहित। हरेक पाइला जोगिँदै चाल्नुपर्थ्यो। शरीरले स्वास–स्वास गरिरहेको थियो। तर त्यो पीडा पनि हामी जयघोषमा बिर्सन्थ्यौँ।

पछाडिबाट कोही गर्जन्थे—
“वडिमालिका माईकी जय !”
अगाडि बाट प्रतिध्वनि फर्किन्थ्यो—
“त्रिवेणी पाटनकी जय !! बाइस पाटनकी जय !!”

यी जयघोषहरू केवल शब्द थिएनन्, ती त हाम्रो आत्मबल थिए। त्यही स्वरमा हामीले कठिन उकालो पार गर्यौँ।

मलाई त्यतिबेला एउटा चलचित्रको संवाद सम्झना आयो—“भगवान भेट्न अरू भेट्नुभन्दा सजिलो हुँदैन।” साँच्चै, प्रत्येक उकालोमा त्यो संवाद अर्थपूर्ण लाग्थ्यो।

जीवनको पाठ – उकालो र ओरालो

खुटखुटे उकालो पार गरेपछि फेरि ओरालो सुरु भयो। उकालो र ओरालो सँगै हिँड्दा लाग्यो—“जीवन पनि उस्तै रहेछ। कहिले शिखरमा, कहिले तल। अधिकार, शक्ति, जवानि—यी सबै अस्थायी मात्र रहेछन्। स्थायी त केवल आस्था र कर्म रहेछ।”

भोक, खीरको सम्झना र रमाइलो

पानी अझै सँगसँगै थियो। भोक पनि बढ्दै गयो। हाम्रो निर्देशक मिनराजले बाटामै खीर ल्याएर भेट्ने वाचा गर्नुभएको थियो। त्यो सम्झिँदा मुखमा पानी आयो। तर वर्षाले त्यो सम्भावना बगाएर लैजाने काम गर्‍यो।

त्यसैले हामीले रोटी, चिउरा र दालमोठ खाएर भोक मेट्यौँ। तर मनले भने खीरको स्वाद खोजिरह्यो। त्यो अधुरोपनाले यात्रा झन् रोचक बनायो।

बीचबीचमा हामीले पाटनका हरिया चौरमा रमाइलो गर्‍यौँ। भेडा चरिरहेका दृश्यलाई क्यामेरामा कैद गर्‍यौँ। फोटो र भिडियो खिच्दै, रमाइलो गर्दै, हामीले कठिनाइलाई पनि आनन्दमा बदल्यौँ।

कैलाशगाडमा वर्षा र रात

लगातारको वर्षाले शरीर थकित भयो। अन्ततः हामी पुजारीले अनिवार्य बास बस्नुपर्ने स्थान कैलाशगाड पुग्यौँ। त्यहाँ पुग्दा करिब डेढ बजिसकेको थियो। बाटामै टेन्ट लगाउने ठाउँ खोजेका थियौँ, तर उपयुक्त स्थान भेटिएन।

कैलाशगाडमा टेन्ट त लगायौँ तर वर्षाले टेन्टमुनि नै साम्राज्य बसाल्यो। पानीले टेन्ट डुबायो। अन्ततः हामी नजिकैको व्यापारिक पालमै शरण लिन बाध्य भयौँ।

त्यहाँको सम्झौता रोचक थियो—रू. ३० मा एक रोटी, रू. ४० मा कालो चिया, रू. ३५० मा सुत्ने व्यवस्था। हामीले भद्र सहमति गरेर त्यहीँ रात बितायौँ।

तर सम्झौता अनुसार सबैलाई पाखि कमल नपरे पनि साथी एम.बी. गिरिले आफ्नो चलाखी देखाएर एउटा पाखि फुत्काए। त्यसले केही राहत दिलायो। त्यसपछि मुसलधारे वर्षाको बीचमा पनि हामीले रात बिताउन सफल भयौँ।

निष्कर्ष – आस्था र आत्मबलको यात्रा

तेस्रो दिनको यात्रा केवल शारीरिक मात्र थिएन, यो त आत्मिक यात्रा पनि थियो।

उकालो–ओरालो जीवनकै सत्यका प्रतीक थिए।

पानीको निरन्तर वर्षा जीवनका कठिनाइहरूको रूप।

समूहको रमाइलो र जयघोष आत्मबलको श्रोत।

वडिमालिका माईप्रतिको श्रद्धा यात्रा पार गर्ने आधार।

धजावान्नाको धजा, खुटखुटे उकालो, पाटनहरूको हरियाली, अनि कैलाशगाडको सम्झौता—यी सबैले हाम्रो यात्रालाई इतिहासमा कोरेर गए।

त्यसैले यो यात्रा केवल बाटो हिँड्ने यात्रा थिएन, यो त जीवन बुझ्ने, आत्मालाई परीक्षण गर्ने, र आस्थाको शक्ति अनुभूत गर्ने यात्रा थियो।

(क्रमशः – भाग ३ मा खर्कपछिको चुनौतीपूर्ण आरोहण र वडिमालिकाको पवित्र दर्शन…)